Türkçe Deyimler Sözlüğü'nde ara

Karşısındakini, hileli bir işten, hilesini söylemeden yararlandırmak istendiğinde söylenir. Hazır cevaplığıyla, nükteleriyle, dünyayı kendine özgü bir açıdan güldürüşüyle ünlü Nasrettin Hoca’yı nasıl unuturuz. Her haliyle günlük hayatımıza girmiş, düşüncelerimize, görüşlerimize yön vermiş söz, deyim olarak yerleşmiştir. “Üzümünü ye de bağını sorma”, Nasrettin Hoca’nın deyim olmuş sözlerinden biridir. Nasrettin Hoca’nın yaşadığı ülkede, zengin bir ağa vardır. Günün birinde elinde hazır parası kalmaz ağanın. Paraya çok ihtiyacı vardır. Güzelliğiyle, büyüklüğü ve verimliliğiyle çevreye ün salmış bağlarından birini satmak ister. Bağı satın almaya kimsenin aklı kesmez. Ne olursa olsun almak isteyen biri Hoca’ya başvurur. “Hoca Efendi” der, “bu işi ancak sen becerirsin. Ne et et, şu bağı bana satın al!” Hoca’ya alışverişin birtakım sırlarını, hilelerini de öğretmeyi unutmaz. Ertesi gün adam, Hoca’yı büyük bir heyecanla arar, bulur: “Nettin hocam, işi becerdin mi?” der. “Beceremez olur muyum?” der Hoca, “hele işin dalaverelerini de öğrendikten sonra!” “Bu bağ benim mi şimdi, pazarlığı kaça yaptın?” “Pazarlığı sana ne?” der Hoca, “sen yarın bizim yeni bağa buyur! Üzümünü ye ama bağını sorma!..”

Bir gerçeği göz göre göre kabul etmeyen kimseler için “Odunumun parası” denir. Bir oduncu varmış. Sabahlan ormandan kestiği odunları eşeğine yükleyip pazara gider, aldığı üç beş kuruşla evine bir şeyler alıp dönermiş. Odunculuk onun mesleğiymiş. Başka da hiçbir geliri yokmuş. Bütün malı, bir eşeği, bir’baltası, bir de siciminden ibaretmiş. Evinde karısı ile bir sürü çocuğu bu bir eşek yükü odunun karşılığına bakarlarmış. Yine bir gün oduncu, eşeğine odunlan yükler, pazarın yolunu boylar. Pazara yaklaştığı bir yerde bir şehirliye rastlar. Yaya yürümeye alışkın olmayan ve hayli yorulan şehirli, oduncunun eşeğini pazara kadar kiralamayı aklına koyar. “Hemşehrim!” der, “bir eşek yükü odunu pazarda kaça satarsın?” Bir fiyat söyler oduncu. “Peki” der öteki, “ben sana beş lira fazla vereceğim. Çok yoruldum, odunlarım yık şuraya, eşeğinle şehre gideyim.” Oduncu : “Hayır, benim eşeğim kiralık değil, ben odunumu satar, parasını alırım.” “Farkı yok” der şehirli, “hem de odunun parasından fazla veriyorum.” Oduncu inatla: “Hayır” der, “sen odunuma değil, eşeğime para veriyorsun. Benim senden istediğim odunumun parası.”